Veraset Sistemi Nedir? [Türk Devletleri'nde ve Osmanlı'da Veraset Sistemi]

Veraset sistemi, Osmanlı Devleti'nde tahta çıkacak kişiyi belirlemekte kullanılmaktadır. Fakat sistem zaman içinde şekil değiştirmiştir. Veraset sistemi en kısa hali ile padişah öldükten sonra onun soyundan kimin başa geçeceğini belirleme yoludur.

Veraset Sistemi Nedir?

Veraset sistemi kısaca tahta çıkma hakkının kimde olacağına ve hangi biçimde olacağına ilişkin şartların tamamdır. İslamiyet öncesi olan kut anlayışının olumlu yanları olsa da olumsuz yanları da vardı. Kut anlayışından dolayı taht kavgaları çıkmıştır. Bu kavgaları yaşamamak için zamanla veraset sistemine geçilmeye başlanmıştır. Türklerde İslamiyet’ten önce yaygın olan anlayış kut anlayışıdır. Veraset sisteminden önce uygulanmıştır. Kut anlayışında devleti yönetme yetkisini hükümdara Gök Tanrı'nın verdiğine inanılırdı. Böylece halkın hükümdara bağlılığı artırılmaya çalışılmıştır. Osmanlı' da ise kut anlayışının yerini veraset sistemi almıştır.

Türk Veraset Sistemi

Türkler, İslamiyet öncesinde veraset anlayışının yerine kut anlayışını benimsemişti. Tahta çıkma hakkının Tanrı tarafından atandığına inanılıyordu. Sahip olunan bu hak kan ile geçen bir güç olarak görülüyordu. Bu sebeple Hakan’ın soyundan gelen bütün herkesin tahta geçebilme hakkı vardı. Bir zaman sonra merkezi otorite sarılmaya başladı. İkili yönetim anlayışı, çıkan isyanlar, parçalanmalar olmaya başladı. Yani Osmanlı zamanından öncesinde veraset sistemi nedir diye sorulan soruya genel geçer bir kut anlayışının olduğunu söylemek mümkün.

Osmanlıda Veraset Sistemi

Osmanlı veraset sisteminden bahsedersek, Osmanlı döneminde İslamiyet öncesinde kut anlayışının merkezi otoriteyi sarsacağı tahmin ediliyordu. Şayet kut anlayışında, tanrının verdiği bu kana sahip olan amca, kuzen ve kardeşlerden her birine pay mevcuttu. Osmanlı Devleti, merkezi otoriteyi daha güçlü yapmak adına değişime giderek veraset sistemi üzerinde bir takım değişiklikler gerçekleştirdi.

Osmanlı'da Veraset Sistemi Nasıl Uygulanmıştır? Veraset sistemi maddeler halinde

• Osmanlı Devleti'nde uygulanan veraset sisteminin zamanla farklılaştığı görülmüştür.
• Verasetin temelinde yer alan ülkenin hanedanın ortak malı olması anlayışı zaman içerisinde farklı bir anlayışa dönüşmüştür.
• Veraset sisteminin en farklı şekilde uygulandığı Türk-İslam Devleti Memlükler devletidir.
• Bu devlet Kut anlayışı yerine klasik olan veraseti kullanmışlardır.
• Bu sistemi kullanırken ülkeyi hanedanın ortak malı saymamışlardır.
• Hükümdar olma yetkisini güçlü olan komutanlara vermişlerdir.
• Güçlü olan her komutanın tahta geçme hakkı bulunuyordu.
• Hanedan üyesi olup olmaması önemli değildi.

Veraset Sisteminin İlk Düzenlemesini Hangi Padişah Yapmıştır?

Veraset sisteminde ilk değişikliğe giden padişah I. Murat (Hüdavendigar) olmuştur. 1362 yılı ile 1389 yılları arasında hüküm süren bu padişah sistemde değişikliğe gitmiştir. Veraseti uygulamış olsa da ülkeyi hanedanın ortak malı saymamıştır. Dahası ülkeyi padişah ve oğullarının yönetme yetkisi bulunduğunu belirtmiştir. Veraset sistemi de bu dönemde bu düşünce yapısıyla uygulanmıştır. Ülkenin padişah ve oğullarının sayılması ile taht kavgalarının önüne geçilmeli istenmiştir.

Veraset Sisteminin Son Hali Nasıl Olmuştur?

Zamanla farklılık gösteren sistemi tahta geçen Fatih Sultan Mehmet daha farklı bir boyuta taşımıştır. Çıkardığı "Kanunname-i Ali Osman" yasası ile kardeş katlini yasal bir hale sokmuştur. 17. yüzyıla gelindiğinde başa geçen I. Ahmet ise veraset sisteminin son halini oluşturmuştur. Ekber-Erşed sistemini uygulayarak veraset sistemine yeni bir düzenleme getirmiştir. Bu sayede taht kavgalarına son verilmesi sağlanmıştır.

Veraset Sisteminde Yaşanan Değişiklikler

Veraset sistemi, Osmanlı Devleti ile beraber şekillenmeye başlamıştır. Giderek daha fazla değişiklik gösteren veraset sisteminin en başında ülkenin bütün hanedan üyelerinin yönetme hakkına sahip olduğuna inanılıyordu. 1. Murat, ülkeyi yalnızca padişah ve oğullarının yöneteceği yönünde bir değişiklik yaptı. Daha sonra Fatih Sultan Mehmet ise bu anlayış ile kardeşlerin arasında anlaşmazlıklar yaşandığı için ülkedeki otoritenin bozulacağını düşünmesinden dolayı kardeş katlinin yasal bir hal almasına sebep oldu ve ülke yalnızca padişahındır anlayışına geçildi. Son olarak tahta gelen 1.Ahmet, kardeşler arasında yaşanan sorunu halletmek amacıyla ailede en yaşlı ve en olgun olan kardeşin tahta geçme hakkını yasal hale getirerek kardeş katili olayını azaltmak istedi. Bu sisteme ise Ekber ve erşed denilmektedir. Ancak getirilen bu sistem devletin yöneticilerinde yeterli tecrübeye sahip olmayan padişahların merkezi sisteme zarar vermesine, devletin düşüş yaşamasına ve yok olmasına neden oluyordu. Genel anlamda veraset anlayışı nedir sorusuna, ülkeyi yönetme ile sınırlı kalıp yoluna devam etmiş bir sistem cevabı verilebilir. Bununla beraber padişahların düşüncelerinin farklı oluşu devlet otoritesi bakımından devamlı yapılan değişikliklerle birlikte veraset sisteminin düzenli bir yapı olmadığının da bir kanıtıdır.